Hraničné, drewniany kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP
Drewniany kościół w Hranicznym, z 1785 roku, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP jest interesującym zabytkiem, bardzo często wyszukiwanym przez miłośników sztuki sakralnej. Jest to trójnawowa zrębowa budowla, wewnątrz której znajdują się takie pamiątki, jak: główny ołtarz z 1670 roku, czy też relief Zwiastowania NMP, na tle którego przedstawiono widok Starej Lubowni. Świątynia jest jednym z najcenniejszych drewnianych zabytków sakralnych Słowacji. Przez wieki służyła wiernym dwóch obrządków: rzymskokatolickiego i greckokatolickiego. Zauważalne jest to w wystroju kościoła, w którym widać wpływy wielu stylów artystycznych – od renesansu do rokoko. Warte zauważenia są drewniane barokowe ławki i kazalnica. Ołtarze tej filialnej świątyni parafii w Mnišku nad Popradem zostały przeniesione z kościoła św. Mikulaša w Starej Lubovli. Kościół stoi przy głównej drodze ze Starej Lubovli do granicy z Polską, nieco poniżej jezdni po prawej stronie szosy. Wieża kościelna jest zakończona charakterystyczną dla wschodniej architektury sakralnej cebulową kopułą. Świątynia jest jedną z cenniejszych spośród kilku zachowanych starych budowli w Hraničnym.
Stará Ľubovňa, zamek Lubowniański
Północny Spisz ze swoim bogactwem kulturowych pamiątek należy do najbardziej atrakcyjnych turystycznych obszarów Słowacji. Każdego roku tysiące gości przechodzi przez renesansową bramę lubowniańskiego zamku, uczczonego w przeszłości niejedną królewską wizytą. Pierwszy dokument o istnieniu zamku pochodzi z 1311 roku, z którego wynika, że zamek był królewską siedzibą. Najważniejszym w dziejach obiektu był rok 1412, kiedy to na zamku spotkali się: król węgierski Zygmunt Luksemburski i polski władca Władysław II Jagiellończyk. W tym samym roku Polska Korona otrzymała w zastaw 16 spiskich miast. Dzisiaj odwiedzając zamek można podziwiać architekturę obiektu – bastiony, bramy, pałac barokowy, kaplicę, gdzie mieści się historyczna ekspozycja zabytkowych mebli, sztuki sakralnej oraz broni. Największą atrakcją jest bezspornie wieża zamku, ze wspaniałym widokiem na okolice.
Stará Ľubovňa, Muzeum Lubowniańskie – skansen
Piękno architektury drewnianej Spiszu i Szarisza, można podziwiać w lubowniańskim skansenie który znajduje się poniżej zamku w Starej Lubowni. Cała ekspozycja pochodzi z pierwszych 30 lat XX wieku. Znajdują się tutaj domy mieszkalne, ale również budowle kultury technicznej – kuźnia, młyn, warsztat stolarski. Drogocenną częścią ekspozycji jest greckokatolicki kościół z Matysowej, z 1833 roku, pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Należy do wybitnych sakralnych pamiątek wschodniej Słowacji.
Stará Ľubovňa, rynek, Dom Prowincjonalny (nr 12)
Rynek św. Mikołaja jest historyczną częścią Starej Lubowni . Wcześniejsza drewniana zabudowa Rynku, została zniszczona przez pożar w latach 1556 i 1639. Następnie, dzięki wykorzystaniu trwalszego i mocniejszego materiału budowlanego powstała renesansowa zabudowa placu miejskiego. Dom nr 12 jest bezcennym zabytkiem, wśród odnowionych kamienic – w przeszłości zamieszkiwany przez gubernatora szesnastu zastawionych miast spiskich. Dzisiaj we wnętrzu obiektu znajduje się miejska galeria oraz centrum informacyjne. Dom jest arkadowy, ze sklepieniami zdobionymi bogatą sztukaterią.
Stará Ľubovňa, kościół p.w. św. Mikołaja
Rzymsko-katolicki kościół z 1280 roku, pod wezwaniem świętego Mikołaja jest drogocenną sakralną perłą Starej Lubowni. W jego wnętrzu znajduje się kilka ważnych dzieł sztuki. Bezcennym zabytkiem jest łuk tęczowy z końca XIII wieku, a także późnogotycka kamienna chrzcielnica, figura „Madonny z Lubowni” z 1360 roku, gotyckie pastoforium i późnogotyckie płyty nagrobne. Interesujące są również: główny barokowy ołtarz św. Mikołaja Biskupa, z połowy XVII wieku oraz rzeźba Opłakiwanie Jezusa i boczne ołtarze.
Stará Ľubovňa, rynek, Dom Lubowniańskiego Mieszczanina (nr 21)
Dom nr 21 został zbudowany w XVIII wieku na wcześniejszych fundamentach. W sieni, na parterze znajduje się późnorenesansowy portal. Na jego górnej belce wyryto łaciński napis upamiętniający rozległy pożar miasta w 1639 roku. W ślepym oknie na frontonie budynku znajduje się malowidło Świętej Trójcy. Piętro fasady ozdobione jest prawie nietkniętą przez upływ czasu dekoracją w stylu Ludwika XVI. We wnętrzach zabytku zachowała się tzw. czarna kuchnia i inne ciekawostki. Dzisiaj obiekt ten, nazwany też Domem Lubowniańskiego Mieszczanina, służy swymi ekspozycjami odwiedzającym przez cały rok. Dzięki tym wystawom można poznać życie lokalnej średniej warstwy społecznej w XIX wieku, tajemnice rzemiosła: druku na tkaninach, czerpania papieru, pokaz bicia monet – tzw. lubowniańskiego złotego.
Plaveč, ruiny zamku
Zamek zbudowano w latach 1270-1294. Pełnił funkcję twierdzy granicznej. Obiekt wystawiono na polecenie szlachcica Arnolda, syna Dietrycha. Nazwę otrzymał od najważniejszej sąsiadującej miejscowości – Plawecz. Za czasów Zapolskich zbudowano renesansowe fortyfikacje dla zamku. W latach od 1323 do 1366 zabytek był w rękach Drugetovcov. W XV wieku podczas wojen husyckich stał się siedzibą przywódcy bratríkov Petra Aksamita, który mieszkał tutaj do 1458 roku. Następnie zamek przejęła rodzina Horvátovci, która po roku 1505 wykonała renesansowe umocnienia obiektu. W czasach powstania Rakoczego zamek był we władaniu powstańców. Aż do XVIII wieku zabytek miał znaczenie militarne. Przez Paločajowców zmieniony w kasztel. Uznany za zamieszkany, nie został zburzony w 1715 roku pomimo nakazu cesarza Karola VI. Podczas prac adaptacyjnych została naruszona statyka zamku. Paloczajowcy pozostawili zamek i przenieśli się do kasztelu, który sami zbudowali blisko Plawcza. W 1856 roku zamek spłonął i od tamtego czasu pustoszeje. Dzisiaj można zobaczyć mury z XVIII wieku, dawnej zamieszkiwanej części obiektu, i część bastei. Ruiny zamku znajdują się na wzgórzu, niedaleko Plawcza. Podejście do zamku zajmuje około 15 minut.
Kamenica, ruiny zamku
Zamek z drugiej połowy XIII wieku powstał za króla Stefana V, jako zamek łowiecki. W tutejszych murach chroniła się ludność w czasie tureckich najazdów w 1285 roku. Pierwsze pisemne dokumenty z 1306 roku nadają zamkowi nazwę castrum Thorku. Zamek był nie tylko schronieniem myśliwych, spełniał również funkcję wartowni. Składał się z dwóch części – zamku i podzamcza. Górny zamek – wieżę i pałac – oddzielała od podzamcza górska przełęcz. Ze strony południowej był chroniony wałami i fosą. Początkiem XVI wieku został przebudowany w renesansową twierdzę, która została zdobyta przez wojska habsburskie 12 czerwca 1556 roku. Zabytek był własnością kilku rodów, jednak nigdy zamku nie odnowiono. W dodatku w 1816 roku kamienie pochodzące z zespołu zamkowego użyto do budowy zakładu spirytusowego w sąsiedniej Lúčke. Ruiny znajdują się na wzgórzu, które jest częścią ostańca z ery mezozoicznej. Od 1986 roku należy do chronionych obszarów przyrody nieożywionej.
Lipany, gotycki kościół p.w. św. Marcina z Tours
Już w dokumentach z 1312 roku wspominany jest proboszcz Henryk z Lipian, co oznacza, że wówczas istniał tu kościół. Zbudowany był w późnogotyckim stylu, jego wieża była punktem obserwacyjnym kamienickiego zamku. W 1576r. król Ferdynand I darował Janowi Dessewffy de Czermek Lipany, wraz kościołem i włościami. Klejnotem kościoła jest główny ołtarz szafowy z warsztatu mistrza Pawła z Lewoczy. Po zewnętrznej stronie drzwi ołtarzowych znajduje się cykl maryjny, a na wewnętrznej – pasyjny. Boczny ołtarz św. Anny jest późnogotycki i starszy niż ołtarz główny. Drugi boczny ołtarz – Krzyża Świętego – posiada również otwierane skrzydła. Znajduje się tam Pieta z XIV wieku – drewniana rzeźba zaliczana do najstarszych na Słowacji. Ponadto w kościele można zobaczyć między innymi chrzcielnicę z XV wieku, wykutą z piaskowca, a na niej miedzianą pokrywę z XVIII wieku. Nad chrzcielnicą jest usytuowany rzeźbiony w drewnie krzyż pochodzący z warsztatu mistrza Pawła z Lewoczy, datowany na koniec XV wieku.
Červenica, kościół p.w. Św Marcina z Tours
Pierwotnie gotycki, rzymskokatolicki kościół został przebudowany około 1600 roku w stylu renesansowym. Dominantą całej budowy jest renesansowa wieża. Można się domyślać, iż była zbudowana w celu obserwacji terenu, lub pełniła rolę wartowni. Remont fasady wykonano w XVII wieku. W 1734 dokonano zmian wnętrza obiektu – w stylu barokowym. Na głównym neobarokowym ołtarzu znajduje się polichromowana rzeźba drewniana św. Marcina. Po obu stronach głównego ołtarza wznoszą się polichromowane płaskorzeźby: św. Piotra i św. Pawła. Na słupie przy kościele umieszczono płaskorzeźbę św. Jana Nepomucena.
Sabinov, gotycki kościół p.w. Ścięcia Jana Chrzciciela
Wieża kościoła pod wezwaniem Ścięcia Jana Chrzciciela jest główną dominantą wysokościową rynku miasta Sabinov. W obiekcie znajduje się mnóstwo historycznych pamiątek. Kościół zbudowano w stylu gotyckim w początkach XIV wieku. Pierwotnie był jednonawowy, o czym świadczy portal po zachodniej stronie kościoła. Portal sabinowskiego kościoła jest bardzo podobny do portalu kościoła pod wezwaniem św. Michała w Koszycach. W późniejszych czasach kościół poszerzono o boczne nawy. W 1503 roku Mikołaj Krompholz zakończył budowę sklepienia świątyni. W latach 1484-1518 obiekt został przebudowany w stylu późnogotyckim. Powstająca na przestrzeni wieków dekoracja wewnętrzna kościoła jest wykonana w stylach: gotyckim, renesansowym oraz barokowym. Drogocennym zabytkiem jest główny ołtarz, którego oryginał znajduje się w narodowym muzeum w Budapeszcie. Pochodzi z warsztatu mistrza Pawła z Lewoczy. Kilkakrotnie zabytek padał ofiarą pożaru. Ostatnie większe prace rekonstrukcyjne przeprowadzono w latach 1938-1939. W latach siedemdziesiątych XX wieku zrekonstruowano ołtarz główny. Budowę dzwonnicy reprezentującej tzw. wschodniosłowacki renesans ukończono w 1657 roku. Dzwon pochodzi z roku 1470. W niedalekim sąsiedztwie znajduje kościół p.w. Wniebowzięcia Maryi Panny – pierwotnie gotycka kaplica cmentarna z 1375 roku.
Sabinov, pozostałości murów miejskich, baszta
W 1405 roku król Zygmunt udzielił miejscowości przywilejów wolnego królewskiego miasta, czym się przyczynił do jej budowlanego rozwoju. Władca nakazał otoczyć miasto kamiennymi murami. Już w XV wieku Sabinow miał ustalony plan zabudowy, którego kontury wyrysowano w kształcie wydłużonego i zaokrąglonego prostokąta. Plan miejscowości przecina jedyna droga wiodąca z Preszowa do Lipian. Miasto rozwinęło się z rolniczej osady, o czym świadczy m.in. miejski rynek o soczewkowatym kształcie. Mury obronne zaczęto budować w latach 80. XV wieku. Kompleks fortyfikacji utworzono z dwóch bram wjazdowych: po wschodniej i zachodniej stronie soczewkowatego rynku, a mury wyposażono w 16 bastei. Fortyfikacje otoczono wodną fosą. Do dziś zachowały się części południowego muru: dwie zrekonstruowane basteje i cztery opustoszałe.
Sabinov, Muzeum Miejskie – dawne kolegium pijarskie
Klasztor pijarów jest kolejną dominantą historycznej części miasta. Powstał z przebudowy w XVIII wieku dawnego, protestanckiego liceum. Budynek został zbudowany w stylu renesansowym w 1530 roku. Do 1920 roku należał do zakonu pijarów, a kiedy przeszedł na własność miasta mieściły się tutaj – jedenastoklasowa szkoła średnia, kramy, urząd gminy, remiza strażacka. W latach 1957-2005 był siedzibą miejskiego muzeum. Obecnie udostępniony jest centrum kulturalno-informacyjnemu. Można tutaj zobaczyć również stałą ekspozycję dotyczącą filmu Sklep przy głównej ulicy, który został nakręcony w 1965 roku w Sabinowie i uzyskał nagrodę Oscara za najlepszy obcojęzyczny film fabularny (nieangielskojęzyczny).
Sabinov, ratusz
O wybudowaniu nowego ratusza, rada miejska zdecydowała w 1899 roku. Sprzedano las za 37 000 koron, aby pokryć wydatki związane z budową obiektu. Przygotowanie planów budowy powierzono Janowi Bretza z Preszowa. Ze względu na zły stan techniczny gmachu zburzono stary ratusz, a na jego miejscu zbudowano w ciągu jednego – 1901 roku – nowy, w stylu neogotyckim. Wydatki osiągnęły sumę 48 000 złotych. Ratusz przeszedł różne adaptacje i rozbudowy. Służy radzie miejskiej do dziś.
Šarišské Michaľany, renesansowy kasztel
W XV w. na miejscu kasztelu stał szlachecki dwór. W latach 1585-1642 przebudowano go na obiekt renesansowy. Wnętrze bogate jest w charakterystyczne renesansowe zdobienia, widoczne pomimo barokowej dekoracji wykonanej w 1746 roku. Zachowały się pierwotne podziały, renesansowe sklepienia, architektoniczne podziały fasad i kamienne ościeże okien. Uwagę przyciąga biforium w fasadzie południowo-wschodniej narożnej wieży – powstałe z dwóch półokrągło zakończonych okien. W kasztelu mieści się kaplica dobudowana w 1736 roku. Jej fasada ma barokową dekorację. Nad wejściem umieszczono malowidło przedstawiające św. Floriana i zegar słoneczny. Wnętrze ozdobiono licznymi malowidłami ściennymi. Jedno z nich przedstawia ukrzyżowaną kobietę. Kasztel był otoczony kamiennym murem, miejscami o wysokości 2-3 m. We wnęce muru przy wejściu stała rzeźba św. Jana Nepomucena. W 1982 r. rozpoczęto prace rekonstrukcyjne kasztelu i murów. Obecnie kasztel zajmowany jest przez gminny urząd.
Veľký Šariš, ruiny zamku Szarisz
Miasto Veľký Šariš przylega do stożkowatego wzgórza, na którym się znajdują ruiny zamku Šariš. Historia zamku Šariš sięga do starożytnego, przedsłowiańskiego i słowiańskiego osadnictwa. Pierwszy dokument o Veľkým Šarišu pochodzi z 1217 roku. Miasto otrzymało przywileje od króla Andrzeja III (1299 r). U podnóża zamku przecinały się ważne szlaki handlowe. W czasie panowania w mieście rodziny Rakoczych został udoskonalony, a na terenie obecnych obiektów sportowych zbudowano wielki kasztel, który spłonął w 1945 r. Ostał się tylko spichlerz i kaplica św. Kunegundy. W XVI w. zamek utrzymywał 200 żołnierzy i był potężną twierdzą ze składem amunicji. Ostatni właściciel z rodu Rakoczych – Franciszek – bojownik za wolność Węgier, zmarł na wygnaniu, a majątek przeszedł na rodzinę Aspermont. Później zamek przypadł w spadku rodzinie Szirmay i królewskiemu komornikowi Gejzie Pulskiemu. Bywali tu król Maciej Korwin oraz Ferdynand Habsburski. W 1687 roku po pożarze obiekt podupadł i opustoszał. Należy do największych wczesnogotyckich zamków na Słowacji.
Veľký Šariš, wczesnogotycki kościół p.w. św. Jakuba Starszego
Wczesnogotycki kościół p.w. św. Jakuba z połowy XIII w. należy do historycznego skarbca miasta Veľký Šariš. W świątyni odkryto fresk z Golgotą z XIII lub XIV w, na którym jest przedstawiona głowa cierpiącego Chrystusa. Interesująca jest też inna głowa widoczna na fresku: mężczyzny z królewską koroną. To król Bela IV, za panowania którego kościół zbudowano. W świątyni znajdują się też: obraz Madonny z Dzieciątkiem pochodzący z 1700 r., ołtarze i płaskorzeźby z XVIII w. Główna nawa świątyni oraz wczesnobarokowa kaplica św. Elżbiety i kaplica św. Kunegundy są architektonicznymi klejnotami regionu. Zabytek otoczono obronnym kamiennym murem. Świątynię ominęły późnogotyckie i renesansowe przebudowy. Na przełomie XIV i XV wieku zabytek otrzymał nową dekorację sztukateryjną. Ostatnią zmianą w strukturze obiektu była nadbudowa kondygnacji wieży z zegarem, którą przykryto stożkowatym dachem, a gotyckie okna korpusu zostały zastąpione barokowymi.
Prešov-Solivar, Szyb Leopold, kołowrót
Kierat – mechanizm wyciągowy – znajduje się w południowo-wschodniej części kopalni soli, na wzniesieniu o łagodnym zboczu. Jego częścią jest szyb Leopold, nazywany Cesarskim. Jest zwieńczeniem szybu, który zaczęto drążyć w 1571 r. W 1844 r. mechanizm kieratu był wymieniony na istniejący do dziś. Szyb Leopold był oddany do użytku w 1572 r. i służył do 1752 r. Używany był do wyciągania solnej wody i ręcznego wydobywania soli kamiennej. Jest trójpoziomowy i ma dno na głębokości 155 metrów. Pierwszy poziom mieści się na głębokości 150 m, drugi – 135 m, i trzeci – 80 m. W nocy z 20 na 21 lutego 1752 r. szyb został zalany wodą, która wypełniła cały dolny oraz średni poziom. Z braku odpowiednich urządzeń nie było możliwe wyczerpanie zeń wody i 1 lipca 1752 r. zakończono wydobywanie soli kamiennej w Solivarze. W XIX w. wyciąganie wody z szybów było możliwe tylko za pomocą końskiego kieratu. Później używano prądu. Dziś obiekt jest częścią Słowackiego Muzeum Technicznego w Koszycach.
Prešov-Solivar, zbiorniki solanki
Rezerwuary służyły do składania solanki w zbiornikach. Obiekt ma w górnej części kształt prostokąta zakończonego poligonalnie. W czasie dobudowy nowego zakładu w 1800 roku znajdowało się w okolicy Preszowa sześć starych rezerwuarów, z których cztery obsługiwały nową warzelnię, a dwa starą. W 1815 roku wybudowano na kamiennych podstawach osiem drewnianych zbiorników z podwójnym dnem, które służyły do składowania solanki. Ich całkowita pojemność wynosi 110 560 hektolitrów. Urządzenia oddano do użytkowania pod koniec 1815 roku. Jednokondygnacyjny obiekt mieszczący zbiorniki zbudowano z ociosanych, nieotynkowanych, kamiennych bloków, ze ścianami murowanymi i drewnianymi na przemian. Do dzisiaj budynek zadaszony jest pierwotnym gontowym dachem z systemem facjat w całym obwodzie. Większych remontów zbiorników dokonano po 1828 roku i po 1841 roku. Obiekt obecnie spełnia funkcję muzeum, które prowadzi Słowackie Muzeum Techniczne w Koszycach.
Prešov-Solivar, Warzelnia Franciszek
Eksperci z Austrii w 1800 r. zbudowali barokowo-klasycystyczny budynek warzelni. Pierwotnie południowo-zachodnia fasada podzielona była dwukondygnacyjnym arkadowym korytarzem, który stanowił przestrzeń komunikacyjną i taras. Obiekt był przykryty wysokim – prawdopodobnie dwukondygnacyjnym – gontowym dachem, z dwoma rzędami facjat z ukośnymi daszkami. W tej części obiektu była uzyskiwana krystaliczna sól metodą odparowania wody z silnie skoncentrowanej solanki. W ten sposób można było uzyskać dwa rodzaje soli – gruboziarnistą i drobnoziarnistą. W obiekcie funkcjonowała kolejka, która kursowała do magazynów soli. Warzelnia Franciszek spełniała swą funkcję aż do 1970 roku. Z pierwotnego urządzenia zachowały się kamienne filary oporowe, żelbetowy szkielet z początku XX w., wnętrza palenisk, dwie patelnie do odparowywania i starsza więźba dachowa. W 1997 r. odrestaurowano kamienną płytę z inskrypcją dotyczącą powstania obiektu (1800).
Prešov-Solivar, dzwonnica – kołatka
Wieża kołatki usytuowana jest na północ od kieratu – na wzniesieniu kopca usypanego z płonnej skały, wydobytej z szybu Józef. Kołatkę zbudowano pod koniec XVIII wieku, w czasie przebudowy zakładu soliwarskiego. Zabytek zachował pierwotny wygląd. W drugiej połowie XX wieku kołatka była wiele razy naprawiana, zwłaszcza drewniane szalowanie, zamieniono również wcześniejszy stożkowy dach (więźbę dachową i pokrycie). Obecny dach swym kształtem nawiązuje do pierwotnego. Na parterze wieży znajdowały się dwa starsze pomieszczenia, wzmocnione żelbetonowym stropem. W przeszłości pukaniem o deskę oznajmiało się koniec lub początek pracy i również różne szczególne zdarzenia na terenie kopalni soli. Tak było aż do 1926 roku.
Nižná Šebastová, kościół p.w. Najświętszego Imienia Jezus i Maryja
Kościół wraz z przyległym klasztorem pochodzi z 1634 roku. W 1693 roku został poważnie uszkodzony od uderzenia pioruna. Aż do 1920 roku świątynia miała renesansową dzwonnicę, którą zburzono w 1930 roku i na jej miejscu wybudowano nową, siedmiokondygnacyjną, graniastą wieżę przykrytą hełmem o gruszkowatym kształcie. Jednonawowy kościół ma poligonalnie zakończone prezbiterium. Z południowej strony do świątyni przylega późnobarokowa kaplica. Przestrzeń jednonawowego kościoła podzielona jest na trzy przęsła o kolebkowych sklepieniach. Świątynia wzorowana jest na kościele Il Gesu w Rzymie. Główny późnobarokowy ołtarz pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Przed kościołem znajdują się liczne rzeźby.
Prešov, Kalwaria
Centralnym punktem Kalwarii Preszowskiej jest kościół p. w. Świętego Krzyża, z 1756 r., wraz z bocznymi kaplicami dobudowanymi w 1766 r. Wejście do świątyni ma kute kraty. Kamienny balkon z barokową balustradą spełniał funkcję kazalnicy, w zwieńczeniu portalu na balkonie znajduje się wyobrażenie gołębicy – symbolu Ducha Świętego. Kaplica północna, Grobu Bożego, wyposażona jest w pseudorenesansowy ołtarz z obrazem Najświętszego Serca Bożego Stefana Hegediissa z Wiednia. Na sklepieniu dwa ścienne malowidła – Chrystus w grobie i Chrystus Zmartwychwstały. Północna kaplica pokryta jest malowidłami autorstwa Andrzeja Trciny. We wnętrzu umieszczono ołtarz Najświętszego Serca Maryi Panny. Na południe od kościoła znajduje się kaplica Matki Bożej z Lourdes. Pierwotnie był to grobowiec rodziny Dernathowej. W sąsiedztwie wybudowano kaplicę pokutującego Piotra Apostoła. Całą Kalwarię wybudowano w latach 1721-1769. Do kompleksu należy również Droga Krzyżowa. Kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża jest dziewiątą stacją.
Prešov, rzymskokatolicka katedra p.w. Św. Mikołaja
Rzymskokatolicki kościół św. Mikołaja jest najstarszym, a zarazem największym obiektem sakralnym w Preszowie. Zbudowany został po 1347 r. W XIII wieku stała w tym miejscu kaplica. Za czasów austro-węgierskich był uznawany za najdoskonalszy kościół halowy. Jego przebudowa miała miejsce w latach 1502-1505. W 1634 r. zbudowano główny chór z organami. Wielkie organy mają 3480 piszczałek i 20 dzwonów, ich ewenementem jest kurant dzwonkowy. Główny ołtarz pochodzi z 1696 r. Obiekt kilkakrotnie trawił ogień. Świątynia była w przeszłości otoczona kamiennym murem w ramach którego znajdował się cmentarz, zlikwidowany w pierwszej połowie XIX wieku. Do 1531 r. kościół był używany przez katolików, później przez 140 lat znajdował się w rękach protestantów. Po zajęciu miasta przez wojska habsburskie w 1671, stał się znów katolickim. W czasie powstań: Imricha Tököly oraz Franciszka II Rakoczego kościół ponownie należał do protestantów. Obecnie jest rzymskokatolickim parafialnym kościołem.
Prešov, kolegium ewangelickie
Obiekt oddano do użytku w 1667 r. Szkoła miała być przekształcona w ewangelicki uniwersytet, jednak zmiany polityczne zniweczyły te zamysły, a budynek zajęło wojsko. Następnie był w rękach jezuitów. Imrich Tököly, przywódca powstania i absolwent kolegium, odnowił w 1682 r. jego działalność. Po stłumieniu ruchu oporu, szkoła ponownie przeszła do rąk jezuitów. W czasie powstania Franciszka II Rakoczego szkoła weszła w ostatni okres świetności. Utworzono tutaj jedyny niepełny ewangelicki uniwersytet na Węgrzech. Po zajęciu miasta przez wojska cesarskie w 1710 r. obiekt odzyskali jezuici, był tu jeden z najważniejszych uniwersytetów węgierskich. W 1950 r. budynek stał się własnością państwa i był użytkowany przez różne instytucje. W 1992 r. ponownie stał się własnością kościoła augsbursko-ewangelickiego. Najpiękniejszą częścią obiektu jest aula Dvorana, gdzie znajduje się księgozbiór kolegialnej biblioteki z 40 000 woluminów. W 1995 r. Jan Paweł II zatrzymał się tutaj na modlitwę.
Prešov, więzienie Caraffy
Więzienie Caraffy jest późnogotycką budowlą z lat 1504-1509. Obiekt stanowi przedłużenie w kierunku zachodnim budynku ratusza. Pierwotnie służył jako skład beczek z winem, następnie jako zbrojownia, a w drugiej połowie XIX wieku jako miejskie więzienie i miejsce tortur. W XX wieku utworzono tutaj przechowalnię miejskich miar i wag. Później przez pewien czas obiekt zajmowało archiwum miejskie. Zabytek wpisał się w niechlubną historię egzekucji szlachty w czasie „Krwawej preszowkiej rzezi”.
Prešov, greckokatolicka katedra p.w. Św. Jana Chrzciciela
W pierwszej połowie XIV wieku na południowych krańcach miasta Preszowa istniał miejski szpital, do którego jeszcze w tym samym wieku dobudowano kaplicę. Na jej miejscu zaczęto w 1429 roku budować nowy kościół poświęcony Najświętszej Maryi Pannie. W tym czasie świątynia znajdowała się poza murami miejskimi. Od 1673 roku zabytek był własnością minorytów. W latach 1705-1711 stał się własnością administracji rzymsko-katolickiej. W latach 1753-1754 wykonano remont świątyni w barokowym stylu, w którym zabytek przetrwał do dziś. W części pałacu biskupiego, w 1818 roku urządzono greckokatolickie biskupstwo, dzięki czemu kościół stał się katedrą. W latach 1842-1875 wprowadzono we wnętrzu zmiany według wschodniego obrządku, głównym elementem stał się ikonostas z 1846 roku. Ważnym zabytkiem znajdującym się we wnętrzu świątyni jest reprodukcja Całunu Turyńskiego. Można tu również zobaczyć sarkofag błogosławionego greckokatolickiego biskupa Piotra Pawła Gojdzicza.
Prešov, Pałac Rakoczego
Była rezydencja rodziny Rakoczych. Pierwotnie na tym miejscu stały dwa średniowieczne domy, które pod koniec XVI w. kupił Zygmunt Rakoczy i przebudował na pałac miejski w stylu renesansowym. W początkach XVII w. nastąpiła następna modernizacja całego pałacu w stylu manierystycznym, do dziś zachowały się jej elementy. Powstała wówczas charakterystyczna fasada obiektu z oknami w wykuszach, zakończona piękną attyką złożoną z kombinacji różnych elementów – grzebień zdobią woluty i sterczyny, fryz tworzą ślepe arkady. Całość zdobiona jest dekoracją sgraffitową z postaciami świętych oraz motywami roślinnymi. Obiekt był uważany za najpiękniejszy renesansowy pałac na Górnych Węgrzech. Obecnie zajmowany jest przez siedzibę muzeum wojewódzkiego.
Prešov, Pomnik Niepokalanego Poczęcia
W północnej części rynku, w małym parku znajduje się trójpoziomowa, grupowa rzeźba barokowa wykonana z piaskowca. Przedstawia Marię Niepokalanie Poczętą oraz czterech świętych – biskupa Jana Nepomucena, św. Szczepana, św. Franciszka Ksawerego i św. Mikołaja. Autorem pomnika z 1751 roku jest bardzo znany koszycki rzeźbiarz J. Hartman. Rzeźba miała upamiętnić czas epidemii dżumy. Zabytek znajduje się w miejscu, gdzie w 1687 roku dokonano preszowskiej krwawej rzezi – po niesprawiedliwym sądzie, cesarski generał Antonio Caraffy z Neapolu, kazał stracić 24 preszowskich mieszczan oraz szlachciców.
Prešov, ratusz
Pierwotny ratusz starego Preszowa, znajdował się w okolicy obecnej Galerii lecz nie zachował się do czasów współczesnych. W 1961 roku budynek został wpisany na listę zabytków narodowych. Przez blisko 200 lat mieściła się tutaj miejska winiarnia. Jedną z przebudów prowadził kamieniarski mistrz Jan Brengyszeyna, który przez krótki czas pełnił funkcję burmistrza, później był członkiem zarządu miasta. Wsławił się pracami kamieniarskimi przy miejskich fortyfikacjach – nowej bastei oraz przy ostatniej przebudowie kościoła św. Mikołaja. W XVI wieku, po prawej stronie winiarni wykonano przybudówkę z łukiem ponad ulicą kierującą się w stronę Bramy Floriańskiej. Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1768-1788, kiedy obiekt uzyskał późnobarokowy wygląd. Ostatnia istotna przebudowa zabytku miała miejsce po 1887 roku. Dobudowano wówczas drugie piętro oraz neobarokowy dach. 6 czerwca 1919 roku z balkonu tego ratusza ogłoszono powołanie Republiki Słowackiej.
Prešov, Bank Bosaka
Bank Bosaka jest to jedyny secesyjny – wręcz modelowy – zabytek w Preszowie. Gmach zbudowano w latach 1923-1924. Usytuowany jest przy głównym skrzyżowaniu w mieście. Nazwano go imieniem znanego słowackiego finansisty Michała Bosaka, cenionego również na amerykańskim rynku finansowym. Jego podpis znajduje się na banknocie dziesięciodolarowym. Michał Bosak był również sygnatariuszem Umowy Pittsburskiej, w której uznano państwo czechosłowackie z autonomiczną Słowacją. W 1920 roku powstał amerykańsko-słowacki bank w Bratysławie z dziewięcioma filiami, w tym z jedną w Preszowie. W 1929 roku połączono amerykańsko-słowacki bank ze Słowackim Powszechnym Bankiem Kredytowym. Później w gmachu tym funkcjonowało kierownictwo zarządu energetyki, a następnie – aż do dzisiaj – gmach ponownie jest siedzibą instytucji bankowych.
Prešov, synagoga ortodoksów
Preszowską synagogę zbudowała w 1868 roku firma Kollacsek i Wirth według pierwowzoru z miasta Tokaj. W elementach architektury widoczny jest styl mauretański z elementami orientalnymi. Wnętrze zdobią orientalne malowidła autorstwa Andrzeja Grazla, które do dziś zachowały swą pełną wyrazu kolorystykę. Aż do roku 1942 synagoga służyła obrządkom żydowskim, podczas wojny, gdy deportowano kilka tysięcy obywateli miasta – członków gminy żydowskiej, znaczenie obiektu zmalało. Niemcy zamienili synagogę na stajnie i garaże. Po wojnie była znów uroczyście poświęcona i oddana na pierwotne cele. Do dzisiaj jest to jedyna funkcjonująca synagoga dla gminy żydowskiej w Preszowie. Na piętrze znajduje się tzw. galeria żeńska, gdzie został udostępniony zbiór judaik Barkanova, które pochodzą z przedwojennych czasów muzeum. Na dziedzińcu postawiono pomnik, upamiętniający 6000 ofiar holocaustu w Preszowie. Żydzi mieszkający w Los Angeles chcieli zakupić w 1990 roku zabytek i przetransportować do USA.
Prešov, brama floriańska
W zachodniej części miasta zbudowano w XV wieku nowe fortyfikacje, wzdłuż których powstała ulica Basztowa. W linii ówczesnego kanału młyńskiego znajdowała się fosa wodna, stanowiąca zewnętrzną obronę murów. Częścią murów była brama miejska z czworoboczną wieżą. Około 1673 roku przeprowadzono pierwszą przebudowę fortyfikacji miejskich. Odnowiono wówczas zniszczone części murów. Tak powstał bastion z wieżą, przeznaczony do obrony miasta. Fortyfikacje wyposażono także w armaty. Brama spełniała funkcję obronną aż do roku 1808, po którym zabytek przystosowano na potrzeby szpitala miejskiego. Zabiegał o to lekarz Samuel Krieger. Od tamtego czasu na piętrze bramy znajduje się kaplica św. Floriana. Pierwotne malowidło oraz łacińska inskrypcja zostały uszkodzone. Nowe malowidło św. Floriana, które przetrwało do dzisiaj, jest autorstwa Maksa Kurtha. Pamiątkowa tablica na zachodniej fasadzie pochodząca z roku 1973 upamiętnia działalność miejskiego obserwatorium, które także niegdyś znajdowało się na wieży.
Prešov, kościół franciszkański p.w. św Józefa
Barokowa budowla z typową, dwuwieżową fasadą to obecnie rzymskokatolicki kościół p.w. św. Józefa. Pierwotnie stał tu kościół p.w. Świętej Trójcy, który został przez zakon karmelitów przebudowany w roku 1380 w stylu gotyckim. W 1529 roku kościół i klasztor wszedł pod zarząd miasta. Cesarz Leopold I w roku 1661 przekazał go franciszkanom z Niżnej Szebastowej. W 1671 roku dokonano przebudowy prezbiterium i dobudowano pomiędzy pilastrami korpusu kaplice boczne. Było to możliwe dzięki finansowemu wsparciu hrabiego Franciszka Klobušickiego oraz hrabiny Šóšovej z Solivaru. Fasada wzorowana była na kościele jezuickim w Rzymie. Wielką przebudowę zabytku przeprowadzono w latach 1708-1718, było to możliwe dzięki wsparciu finansowemu rodziny Klobušickich. Interesująca jest legenda wiążąca się z wyobrażeniem Bożego Serca w głównym ołtarzu, na którym bocian trzyma w dziobie kawałek złota. Według ludowego podania Franciszkowi Klobušickiemu podczas łowów bocian zrzucił kawałek złota.
Prešov, Dom Mieszczański (ul. Hlavná 51)
Dom mieszczanina pochodzi z XVI wieku. Pierwotnie był to średniowieczny dom w stylu gotyckim, który przebudowano na renesansowy. Hrabia Vescey – właściciel domu, pod koniec XVIII wieku przebudował zabytek w stylu barokowo-klasycystycznym. W takim stanie dom przetrwał do dziś. Podczas ostatniej przebudowy powstała przepiękna fasada z wielkim herbem w jej górnej części, zwieńczona imponującym tympanonem ozdobionym rzeźbą węgierskiego wojownika z szablą w prawej ręce, a w lewej – z odciętą głową tureckiego żołnierza. Kiedy na początku powstania F. II. Rakoczego Preszów oblegały wojska tureckie, znajdowała się tu mennica miedzianych monet, bitych na potrzeby powstańców. Obecnie obiekt służy Galerii Szaryszskiej.
Prešov, Dom Mieszczański (ul. Hlavná 115) – tzw. dom Wierdta
Jest to murowany dom gotycki zamieszkiwany przez bogate rodziny kupieckie. W XVII wieku był siedzibą znanego ludwisarza Jerzego Wierdta pochodzącego z Klagenfurtu. Odlewał on dzwony dla całych Węgier, które odznaczały się piękną dekoracją reliefową – figuralną i ornamentalną. Największy dzwon Jerzy Wierdt odlał dla Spiskiej Nowej Wsi. Artysta odlewał też armaty. Przebudowa budynku w XVII wieku zmieniła strukturę skrzydła mieszkalnego, dodano renesansową klatkę schodową oraz ganek. Budynek wykorzystywany był w celach handlowych, a także jako kantyna wojskowa. W XVIII wieku dom zamieszkiwała inna rodzina ludwisarzy – Lechererowie. Obecnie budynek jest siedzibą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Prešov, Dom Mieszczański 84, Wernherov – tzw. dom Wernhera
Pierwszym właścicielem budynku był Franciszek Darrholz, który w roku 1617 roku przebudował średniowieczny gotycki murowany dom na styl renesansowy. W XVII wieku dobudowano do zabytku skrzydło dziedzińca, sięgające aż po ulicę Słowacką. Pod koniec XVII wieku zwieńczenie fasady ozdobiono późnorenesansową attyką z dekoracją freskową, przedstawiającą rzymskich cesarzy oraz węgierską szlachtę manifestujących swą sympatię dla antyhabsburskiego ruchu oporu. Przez pewien czas, pod koniec XVIII wieku – zamieszkiwał tu aptekarz Krzysztof Kern, wynalazca lekarstwa przeciw dżumie bydlęcej. Obecnie dom jest używany w celach handlowych.
Prešov, Dom Mieszczański 65, tzw. dom Throra
Dom zamieszkiwany przez Jerzego Fleischhakkera – burmistrza, który stał się ofiarą krwawej preszowskiej rzezi. Wcześniej Fleischhakker był kupcem, a w radzie miejskiej spełniał funkcję senatora. Kiedy miasto było oblężone przez wojska Tököly'ego, pełnił funkcję burmistrza. W początkach XVII wieku dokonano przebudowy zabytku, pod wpływem architektury polskiego renesansu, co widoczne jest szczególnie na attyce domu ozdobionej okazałą ornamentalną dekoracją sgraffitową z toskańskimi kolumienkami. Dom zamieszkiwali również: kupiec Thror, długoletni preszowski burmistrz Tomasz Plavniczer i kamieniarz Hanz Colin.
Haniska-Furča, pomnik powstania chłopskiego
Pomnik znajduje się na wzgórzu nad preszowską dzielnicą Haniska, skąd rozpościera się dobry widok na cały Preszów i okoliczne tereny. Znaczącym rozdziałem w historii regionu było powstanie chłopskie w 1831 roku, które zostało krwawo stłumione – stracono wówczas 119 osób. Powstańcy osłabieni walkami i spustoszeniem zaczęli w 1831 roku umierać na cholerę, która dziesiątkowała ludność i rozszerzyła się z Hanisk na cały powiat szariski. Na pamiątkę powstania chłopów zbudowano w 1938 roku na wzgórzu Furcza pomnik, który stał się dominantą okolicy. Monument zbudowano według projektu architekta Józefa Pospíšila. Pomnik mierzy 20 metrów wysokości. Pojedyncze postacie w grupie mają 3,2 metra wysokości. Postać na pylonie trzymająca w prawej ręce latorośl jest wysoka na 4.2 metra.
Brežany, greckokatolicki kościół p.w. św. Łukasza Ewangelisty
Greckokatolicki kościół św. Łukasza Ewangelisty należy do zespołu 27. drewnianych kościołów Wschodniej Słowacji. Trójnawowy obiekt zrębowy zbudowany przez rodzinę Szoltysów w latach 1726-1727 nawiązuje stylem do rzymskokatolickich gotyckich budowli sakralnych. Składa się z trzech części: prezbiterium, podłużnej części nawowej i typowej lecz przebudowanej w późniejszych czasach wieży. Prezbiterium o łamanym stropie, wspólnie z nawą tworzy całość, strop nawy jest prosty. Charakterystyczna jest stojąca oddzielnie wieża. Główny ołtarz pochodzi z 1782 r. Na murowanej mensie znajduje się retabulum z obrazem Ukoronowania Maryi Panny autorstwa Franciszka Ferdynandy z 1782 roku. Czterokondygnacyjny, barokowy ikonostas pochodzi z 1733 roku. Przedzielony jest kolumnami z motywem winnego krzewu. Zachował się tradycyjny bizantyjski schemat rozmieszczenia ikon: pierwszy rząd – św. Mikołaj, Matka Boża z Dzieciątkiem, Chrystus nauczyciel, św. Łukasz, drugi rząd – sceny z życia Jezusa, trzeci rząd – Apostołowie, czwarty rząd – Prorocy Starego Testamentu.
